Được UBND tỉnh Bắc Giang công nhân là khu di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh năm 2012, di tích Đình - Chùa làng Sai được toạ lạc tại thôn Làng Sai, xã Ngọc Vân, là nơi sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng của người dân địa phương.

Theo ghi chép để lại, Đình - Chùa Sai được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ 18 là nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng của cộng đồng dân cư. Chùa được xây dựng vào thời Nguyễn, bị san ủi vào năm 1976. Năm 1996, dân làng xây dựng lại ở giữa làng gồm 5 gian tiền đường, 2 gian Phật điện, bổ cột đồng trụ, xây dựng bình đầu bít đốc. Các vì mái kết cấu thượng con chồng, trụ giá chiêng, hạ kẻ, 4 hàng chân cột, lại xây dựng cầu vồng nối với nhà mẫu phía sau. Hệ thống tượng gồm các pho Tam Thế, A Di đà, Ngọc hoàng, Thích Ca sơ sinh đều là tượng mới. Hai bên tiền đường có tượng Đức Ông, Thánh Hiền. Đình được xây dựng vào cuối thế kỷ XVIII, thờ thành hoàng là Quý Minh. Đình cũ bị phá năm 1976, dân làng đã xây dựng lại năm 1994, đưa về giữa làng, gồm tiền đình 3 gian 2 chái, hậu cung 2 gian tạo thành bố cục chữ Đinh, xây bình đầu bít đốc. Các vì mái thượng con chồng trụ giá chiêng, hạ kẻ, 4 hàng chân cột. Đồ thờ chỉ còn long ngai, bài vị, là nơi thờ Thần Hoàng có tên gọi là Lang Quân Đô Thống Quý Minh Đại Vương là vị tướng dưới thời vua Hùng Duệ Vương có nhiều công lao to lớn trong việc đánh đuổi giặc ngoại xâm, đem lại cuộc sống yên bình, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Chùa là nơi thờ phật, là nơi sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo của cộng đồng dân cư địa phương trong vùng. Trải qua biến cố lịch sử và điều kiện tự nhiên tác động Đình - Chùa làng Sai đã bị xuống cấp không còn được bảo lưu nguyên vẹn như thủa ban đầu, tuy nhiên vẫn còn lưu giữ được nhiều hiện vật cổ. Trong đình hiện còn ngai thờ, bài vị, bảng văn, hòm sắc, kiệu thờ được trạm khắc đẹp hình vân mây, đao mác, hoa văn kỷ hà, mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn Muôn (khoảng cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20) có giá trị rất lớn trong nghiên cứu khoa học và tìm hiểu về lịch sử di tích văn hóa của đị phương. Đình chùa làng Sai còn là lơi lưu dấu nhiều sự kiện lịch sử gắn liền với cuộc khởi nghĩa Yên Thế của Anh Hùng áo vải Hoàng Hoa Thám, đây là nơi nghĩa các nghãi binh yên thế thường xuyên qua lại lấy làm địa bàn hoạt động. Đây cũng là nơi nuôi dấu con trai của cụ Hoàng Hoa Thám là Hoa Phồn tử nhỏ khi khởi nghĩa yên thế thất bại. Do đó, có thể nói, Cụm di tích lịch sử Đình - Chùa Sai được gắn liền với cuộc khởi nghĩa Yên Thế.

Lễ hội truyền thống Đình, Chùa Làng Sai kéo dài từ sáng ngày 28/02 đến hết ngày 01/03 âm lịch hàng năm với 2 phần lễ và hội./.

LTH (Nguồn do Văn hoá xã cung cấp)